Pandemi sonrası artık tedarik zincirlerinin kısalması ve Batı’ya kayması bekleniyor. Yeni dizayn edilecek dünya düzeni Türkiye ile AB arasında daha yakın ilişkilerin geliştirilmesi için bir avantajı da beraberinde getiriyor.

Ege İhracatçı Birlikleri’nin düzenlediği “Koronavirüs’ün hedef pazarlarımızdaki seyri” webinar serisinin sekizinci ayağında Sofya Ticaret Müşaviri Sinem Taştan ve Filibe Ticaret Ateşesi Mehmet Ali Erdem, Bükreş Ticaret Müşaviri Sude Gürcan, Köstence Ticaret Ateşesi Kadir Yazıhan pandemi sonrası Bulgaristan ve Romanya’nın dış ticaretindeki gelişmelerle ilgili sunum yaptı, ihracatçıların sorularını yanıtladı.

Ege İhracatçı Birlikleri Koordinatör Başkanı Jak Eskinazi, dünya konjonktürünün pandemi döneminde artık her bölgeye ihracat gerçekleştirmenin kolay olmadığını gösterdiğini söyledi.

“Ülkeler en temel sağlık ekipmanlarının üretiminde bile ciddi krizler yaşadılar. Bu durumda coğrafi yakınlık, komşu ülkelerle güçlü iş birlikleri büyük önem arz ediyor. Romanya, Türkiye geneli 3,8 milyar dolarlık ihracatımızla 2019 itibariyle 12. sırada yer alıyor. Bunun 215 milyon doları EİB tarafından yapılıyor. Türkiye’den Romanya’ya ihraç edilen ürünler arasında taşıt araçları, çelik ve kimya ürünleri yer alırken Ege İhracatçı Birlikleri’nden ise tütün, yaş meyve, zeytin ve zeytinyağı gönderiyoruz. Bulgaristan ise 2,5 milyar dolarla Türkiye geneli ihracatımızda 17. sırada ve 110 milyon doları EİB üyeleri tarafından gerçekleştiriliyor. Bulgaristan’a da tekstil, demir, demir dışı sektörler ve kimya ihracatımız ağırlıkta. EİB’den ise zeytin, zeytinyağı, işlenmiş gıda ürünleri önemli bir pay alıyor.”

Eskinazi, pandemi döneminde temassız ihracata geçilmesi ve önlemler dahilinde Ro-Ro seferlerinin devam etmesinin tedarik zincirinin sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından çok önemli olduğunu sözlerine ekledi.

“Türkiye geneli Ocak-Mayıs döneminde Romanya’ya 1 milyar 360 milyon dolarlık, Bulgaristan’a 875 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirildi. Pandemi döneminde Türkiye’nin toplam ihracatı yüzde 19 gerilerken buna paralel olarak Romanya ve Bulgaristan’a ihracatımızda da yüzde 20 civarında bir düşüş oldu. Ege İhracatçı Birlikleri özelinde ise Romanya’ya ihracatımız normal bir seyir izledi ve düşüş yüzde 4’te kaldı. EİB olarak ilk 5 ayda Romanya’ya 89 milyon dolarlık, Bulgaristan’a 40 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdik. Bulgaristan’a ihracatımızda ise yüzde 21’lik bir düşüş söz konusu. Gümrük kapılarının uluslararası yük taşımacılığına kontrollü bir şekilde yeniden açılması ve seyahat yasaklarının kalkmasıyla kendi coğrafyamıza yakın komşu ülkelere ve hedef pazarlarımıza yönelik ihracatımız yeni iş birlikleriyle artarak devam edecek. Türkiye’nin en büyük avantajı genç nüfus, nitelikli iş gücü ve hızlı üretim. Bu gücümüzü komşu ülkelerimizde kullanmak AB pazarından daha fazla pay almak için sağlam bir basamak olacak.”

Romanya pazarı için tavsiyeler şu şekilde;

- Yıllık 250 milyar dolar seviyesinde GYSİH var. 165 milyar dolar dış ticaret hacmi söz konusu. İlk üç ay ihracatı yüzde 2, ithalatı yüzde 1 arttı.

- En fazla ithalat yaptığı ülkeler; Almanya, İtalya, Macaristan, Polonya, Çin, Fransa, Türkiye. AB ülkeleri ilk sırada. Türkiye 2019’da 7. sırada yer aldı. En fazla ihracat yaptığı ülkeler ise Almanya, İtalya, Fransa, Macaristan, İngiltere, Polonya, Bulgaristan. 2019’da Türkiye 8. sırada yer aldı.

Avrupa Birliği dışındaki ülkelerde Türkiye, Romanya’nın ticaretinde birinci sırada. 1,3 milyar dolarlık ticaretimizde dış ticaret fazlası var. Pandemi nedeniyle ticaretimiz 1,1 milyar dolara geriledi.

- Ticaretimizdeki ilk 10 ürün içerisinde; dizel ve yarı dizel motorlar, karayolu taşıtları aksam, demiri çelik, domates yaş meyve sebze ürünleri var.

- Türkiye ve Romanya arasında uçak seferleri oturma izni ve Romanya vatandaşı olanlar hariç yapılmıyor. Uçuş sonrası 14 gün karantina süreci var.

- Pandemiden en çok etkilenen sektörler kimya, otomotiv ve mobilya. Romanya, Avrupa Birliği içinde en çok ekonomik büyümeyi gerçekleştiren ikinci ülke. Hizmet, inşaat, bilişim sektörleri öne çıkıyor. Yatırımların yüzde 23’ünü inşaat sektörü oluşturuyor.

- Avrupa Birliği, Romanya’ya ekonomik tedbirler kapsamında 1 milyar euroluk destekte bulundu.

Yaş meyve ve sebze süt ürünleri, domates, peynir ürünleri, turunçgiller, işlenmiş tarım ürünleri, çikolata, kakao potansiyel ürünler arasında. Bunlar Türkiye’nin Romanya’ya halihazırda ihracat gerçekleştirdiği ürünler ama pazarda ihraç edilenden daha çok talep var.

- Plastik ürünleri, tekstil konfeksiyon, demir çelik bakır teller, makine aksam parçaları, elektrikli makine, kara nakil vasıtaları aksam, bebek bezlerinde potansiyel var.

- Yatırım alanları ve iş yapma fırsatları çok yüksek. Romanya’nın AB üyeliğiyle birlikte doğrudan yabancı yatırımlarda özellikle imalat sektörü ve inşaatta artış yaşandı. Otomotiv ürünleri revaçta. Romanya teknoloji ve bilgi işlem merkezi olmayı hedefliyor.

- Sağlık altyapısı güçlü olmadığı için sağlık alanında Romanya’da fırsatlar var. Geniş tarım alanları var ama tarım makinaları üretimi sınırlı. Sağlık ve tarım makinaları alternatif pazarlar olabilir.

- İnşaat sektöründe Türk firmaları altyapı üstyapı faaliyetlerde bulunuyor. Teşvik oranları yatırım yapılan bölgeye göre farklılık gösteriyor. Romanya AB üyesi olduğu için gümrük vergisi avantajı var.

- Türkiye’ye coğrafi konum yakınlığı nedeniyle olumlu yaklaşımları var. Romanya, Türk iş camiasının yoğun faaliyetlerde bulunduğu bir ülke. 15 bin 800 Türk firması var. 5 bin-6 bin civarı aktif. Ülkede yabancı firmaların en çok faaliyette bulunduğu ilk üç ülke arasında Almanya ve İtalya’nın ardından Türkiye yer alıyor. Romanya’da doğrudan yatırım 7,5 milyar dolara ulaşıyor.

Romanya, Türkiye için Avrupa’ya ulaşımda iki geçit noktasından biri. Türk yatırımları 4 milyar seviyesinde.

- Pandemi nedeniyle üretim düştü. Satışlar ve hizmetler sektöründe, otomotiv sektöründe de yüzde 90’lara varan düşüşler yaşandı ancak şu an toparlandı.

- AB’ye son derece bağımlı bir ülke. Toplam cironun yüzde 52’si yabancı firmalar tarafından gerçekleştiriyor. AB fonlarının net kullanıcısı durumunda. Avrupa pazarlarındaki büyüme ve küçülmenin katlanarak Romanya’ya yansıma olasılığı tehlike arz ediyor.

- Türkiye ile ticaret, Köstence özelinde deniz ticaretinin yoğunlaşmasıyla arttı. Ro-Ro seferleri başladı. Büyük fabrikalar üretimlerine yaz nedeniyle ara verdi. Bu da Ro-Ro seferlerinin 3 ay durmasına neden oldu. Sebze meyve gibi çürüyebilen kısa ömürlü ürünler bu yolla taşındığı için Ro-Ro seferleri önemli.

Bulgaristan pazarı için tavsiyeler şu şekilde;

- Bulgaristan satın alma gücü paritesine göre dünyanın 74. sırasında yer alıyor. Dünya Bankası, Bulgaristan’ı üst orta ekonomik gelirli ülke olarak tanımlıyor. 2007’de AB’ye üye olmasından sonra ekonomik reformlar gerçekleşti ama hala AB’nin hala en fakir ülkesi.

- GSYİH yüzde 3,4 büyüyerek 60,7 milyar euroya ulaştı. İhracatı 2019’da 4,2 artarak 29,9 milyar euro, ithalatı ise 3,6 oranında artarak 33,3 milyar euro oranında gerçekleşti. 2020 yılında ihracatın yüzde 13,2 ve ithalatın da yüzde 12,5 oranında küçülmesi bekleniyor.

- 2019 yılında Bulgaristan’a doğrudan yapılan yabancı sermaye miktarı 1 milyar euro. İşsizlik oranı yüzde 4,2. Enflasyon yüzde 3,8. Yüzde 7,2 daralma öngörülüyor. Hizmetler sektörünün yüzde 71, sanayi sektörünün yüzde 25 ve tarımında yüzde 3 oranında pay aldığını görüyoruz. Yüzde 7,2 seviyesinde daralma olacağı öngörülüyor.

- Pandemide çok ölüm olmadı, kurallara uyuldu. Türkiye’nin iki günde yaptığı test miktarı ülkenin toplam yaptığı kadar. Sağlık altyapısı yetersiz.

- Dünya Sağlık Örgütü, Bulgaristan’ı daha kötü bir senaryonun beklediğini söyledi. Olağanüstü pandemi hali dönemi 15 Temmuz’a kadar uzatıldı. İş adamlarının gelişi gidişi, Bulgaristan üzerinden dünyanın dört bir yanına transit geçişlerde sıkıntı yaşanıyor.

- AB’den 1,5 milyar leva fon sağladı. Üç ay boyunca yüzde 60’ı perakende sektörüne olmak üzere tüm sektörlerin brüt maaşları ve sigortaları ödendi.

- Yerel üretici seralarından büyük tedarikçi perakende gıda ticaret şirketlerine yerel domates salatalık aldığında ton başına hibe desteği verdi. Bu durum üçüncü menşeili ülkelerin pazar payının daralmasına neden oldu.

- Avrupa Komisyonu 750 milyar euroluk toparlanma fonu oluşturulması çağrısında bulundu. 500 milyar eurosu hibe desteği, 250 milyar eurosu kredi desteği. Bulgaristan da 15 milyar euro finansman alacak.

- Bulgaristan’ın perakende gıda zincirlerinde yerel üreticilerin tarım ürünleri satılması zorunluluğu getirildi. Taze Bulgar sütünden elde edilen süt ve süt ürünleri, balık ve balık ürünleri, taze et, yumurta, arı balı, taze meyve sebze. Örneğin toplam satılan süt ve süt ürünlerinin yüzde 90’nı olması gibi.

- Giysi ayakkabı deriden mamul eşyaların satışları yüzde 66,5 düştü. AB ülkeleri arasında perakende satışların en çok daraldığı ülke oldu. Sektörlerin ciroları yüzde 56 azaldı. Perakende taşımacılık otel ve restoranlar yüzde 40 kapasiteyle çalıştı.

- Bulgaristan’ın 33,3 milyar dolar ihracat hacmi var. 2019’da 17 trilyon euro seviyesinde gerçekleşen küresel ithalat hacminden aldığı yüzde binde 2 payla en çok ithalat gerçekleştiren 60. ülke olmuş.

- İthalatında hammadde ve malzeme, yatırım ve tüketim malları, enerji ürünleri ilk sıralarda. Almanya, Rusya, Çin, İtalya ve Türkiye 6,6’lık payla ithalatta ilk 5’teki ülkeler. AB ülkelerinden yaptığı ithalat yüzde 60. 2019’da Çin’e ithalatı 38 kat artarak 2,8 milyar euro seviyesinde gerçekleşti.

- Bulgaristan en çok mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahzarları, elektrikli makine ve cihazlar, aksam ve parçaları, nükleer reaktörler, kazan, makine ve cihazlar, aletler ve parçaları, kara taşıtları, parçaları ve aksesuarları, plastik ve plastikten mamul eşya, eczacılık ürünleri, metal cevherleri, cüruf ve küf, demir ve çelik, demir ve çelik, demir ve çelikten eşya, kimyevi maddeler ithal ediyor.

- Ham petrol yağları ve mineralli yağlar, bakır cevherleri, ilaçlar, doğalgaz, telsiz telefonlar, motorin, biodizel, elektrik devresi teçhizatın aksam ve parçaları, binek otomobilleri, ambulanslar, motorlu karavanlar, ayçiçeği tohumu da 2019’da Bulgaristan’ın en çok ithal ettiği ürünler arasında yer alıyor.

- İhracatında ise bakırdan katotlar, buğday, motorin, kurşunsuz benzin, ilaçlar, blister bakır, bakır anotlar, kıymetli metal cevherleri, elektrik enerjisi, mısır, biodizel var.

- Türkiye, AB ile yaptığı ticareti Bulgaristan üzerinden karayolu ile yapılıyor. Balkanların merkezinde olması coğrafi avantaj, AB üyesi olması, gümrük birliğine dahil olması, düşük vergi oranıyla Türk ihracatçılarının gözünde önemli. Bulgaristan küçük bir pazar. Vatandaşların satın alma gücü düşük. Mal ve kişilerin serbest dolaşımı nedeniyle Bulgarlar AB ülkeleriyle daha kolay ticaret yapıyor.

- Bulgaristan AB’deki ortalama büyüme oranından daha hızlı büyüdü. Altyapı güçlü. Siyasi küresel bölgesel krizler var.

- 2000 yılında 7 milyar euro tutarında ithalat gerçekleştiren Bulgaristan, aynı yıl Türkiye’den 234 milyon euro ithalat gerçekleştiriyor. Türkiye, Bulgaristan’ın payından yüzde 3,3 pay almış. Geçen sene ise tüm dünyadan 33,3 milyar euro ithalat gerçekleştiren Bulgaristan, Türkiye’den 2,2 milyar euro ithalatı yapmış. Türkiye, Bulgaristan’ın toplam ithalatından yüzde 6,6 pay alıyor.

- Türkiye 6’lı GTİP bazında 57 üründe Bulgaristan pazarında yüzde 70 ve üzeri paya sahip. Türkiye’nin Bulgaristan pazarında en yüksek pazar payına sahip olduğu ürünler; koyun ve kuzuların yaş derileri, bakırdan pul büriyeli tuzlar, ince pullar, taze karanfil, feldispat, iplik, sentetik devamsız lif, rafine edilmiş bakırdan tel, polyester esaslı lastik, tabii magnezyum karbonat, demir-çelik, çimento, alüminyumdan borular, taze ve kuru incir. Bu ürünlerden Bulgaristan’ın toplam ithalatının yüzde 83,5’ini, 20 üründe ise ithalatının yüzde 90’nını Türkiye’den gerçekleştiriyor. 40 üründe Türkiye’den ithalatı 1 milyon euronun üzerinde.

- Potansiyel olan ürünler ise demir ve alaşımsız çelik, soya yağı ve fraksiyonları, yüksek sıcaklıkta katranın damıtılmasından elde edilen yağlar, zararlı bitkileri yok edici, sürgünleri önleyici ve bitkilerin büyümesini düzenleyici ürünler, soya fasulyesi yağı üretiminden arta kalan küspe ve katı atıklar, ham ayçiçeği ve tohumu yağları, cüruf moloz demir/çeliğin imalinden elde edilen diğer döküntüler, ilaçlar.

- Son 20 yılda Bulgaristan’a Türkiye’den 33 bin 358 firma ihracat gerçekleştirdi. Her yıl yüzde 10 ihracatçı artışı var. Bulgaristan Balkanların merkezi ve AB üyesi olmasından faydalanmak lazım.

- Pandemi sonrası artık tedarik zincirleri kısalacak. Çin’den Doğu’dan Batıya kayması bekleniyor. Bulgaristan’ın işçi açısından sıkıntısı var. Tedarik zincirindeki daralmadan optimal faydalanılması için iş birliği mekanizmaları geliştirmeli. Türkiye’nin istihdamdaki gücünden faydalanıp Bulgaristan’da ciddi üretimler yaparak ürün gruplarına AB menşei kazandırılabilir.

- Et ve süt ürünleri işleyen tesisler ve mobilya tesisleriyle ilgili Avrupa’ya açılabilirler. En büyük mobilya üretim tesisi geçtiğimiz günlerde satışa çıktı. Et işleme tesisi de satışa çıkmaya hazırlanıyor. Hem Bulgaristan’a hem Avrupa’ya açılmak için bir fırsat olabilir.