Hakem hatalarının sadece Türkiye’de değil tüm dünyada tartışıldığını belirten Türkiye’nin ilk FIFA kokartlı kadın hakemi ve Okan Üniversitesi Öğretim Üyesi Doçent Doktor Lale Orta’ya göre, ülkemizde de tartışılan Videolu Hakem Sistemi (VAR) faydalı da olabilir zararlı da.

Hakemlerin oyunu durdurup videodan görüntüyü izleyip kararını verecek olması futbolun popülaritesini kaybetmesine neden olur mu? Dünya futbolu bu soruya cevap ararken en elit liglerde bile hakem hatalarının kabul edilemez boyutlara gelmesiyle birlikte Videolu Hakem Sistemi (VAR) Türkiye dahil bir çok ülkede gündeme geldi. Almanya gelecek sezondan itibaren VAR’a geçeceğini açıklarken, Türkiye’nin de VAR’a en yakın zamanda geçeceğini Merkez Hakem Kurulu Başkanı Yusuf Namoğlu dile getirdi. Okan Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Türkiye’nin ilk FIFA kokartlı kadın hakemi Doç. Dr. Lale Orta, “Oyun kurallarının sık değiştirilmesi ile birlikte uygulamada hakem hatalarının artması, küreselleşme ile birlikte de endüstrileşen futboldaki kaybedilen ekonomik değerlerinin çok yüksek olmasının, futbolun daha şeffaf ve güvenilir bir hale getirilme isteğini ve hakemlere teknolojik destek sağlama sonucunu ortaya çıkarmıştır” yorumunu yapıyor.

FIFA teknolojiye uzun süre direndi

FIFA’nın teknolojinin futbolun içine girmesine uzun bir süre direndiğini belirten Doç. Dr. Lale Orta, “Ancak FIFA, hakem hatalarının çoğalması sonucunda standart yönetim anlayışının geliştirilmesi için teknolojinin futbolun içine girmesi zorunluluğunu fark etmiştir” tespitinde bulunuyor.

VAR’ı eleştiren de var destekleyen de

Doç. Dr. Lale Orta’ya göre futbolun paydaşları tarafından VAR’a hem olumlu hem de olumsuz eleştiriler yapılmakta. “Birçok ülkede üst düzey hakemliğin profesyonelleşmesi bile hala insan hatası faktörünü ortadan kaldıramamıştır” diye konuşan Okan Üniversitesi Spor Yöneticiliği Bölüm Başkanı Doçent Doktor Lale Orta şöyle devam ediyor: Yapılan bilimsel araştırmalar da bu görüşü desteklemektedir. Futbolda görüntülü teknolojiden yararlanılmadığı sürece, hataların olmaması mümkün değildir. Spesifik hatalarda yapılacak teknolojik yardım hem hakemlere hem de takımlara katkı sağlayacaktır.  Günümüz futbolunda, görüntülü teknolojinin futbolun içinde ne kadar yer alması gerektiği ile ilgili karar, pilot olarak seçilen liglerde uygulandıktan ve ayrıntılı olarak tartışıldıktan sonra netleştirilmelidir.  

Futbol hatalarla mı güzel?

Doç. Dr. Orta’ya göre karar verilmesi gereken en önemli şey şudur: Hakemin, doğru kararlarıyla oyuna adalet ve şeffaflık getirmesini mi istiyoruz ya da “Futbol Hatalar Oyunudur” söyleminin altında tartışarak, futbolun hatalarıyla daha güzel olduğu kanısı, görüşü ve sonucuna varılarak mı devam etmek istiyoruz? Benim kişisel görüşüm; profesyonel maçlarda futbolun dinamizmine zarar vermeden teknolojiden yararlanılması gerektiği,  adalet ve şeffaflığın hakemler tarafından adil olarak dağıtılması yönündedir. Oyun kurallarının küreselleşen dünya koşullarına uyumunu ve değişimini sağlayabilmek, popülerliğini devam ettirebilmek ve dünyanın bir numaralı sporu olarak devamını sağlamak için yıllar itibariyle Futbol Oyun Kurallarındaki radikal değişimler zorunlu hale gelmiştir.

Videolu hakem sistemi (VAR) nedir?

Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (IFAB) ve FIFA’nın ortak kararıyla tartışmalı pozisyonlarda kullanılacak olan “Video Yardımcı Hakem Sistemi” uygulaması, yanlış verilen gol, penaltı, kırmızı kart veya yanlış cezalandırılan oyuncunun belirlenmesinde uygulanacak. Sistem, hakemin; bir karar için yardım istemesi durumunda devreye girecek olup, maç ile ilgili olay videodan incelenecek, hakeme iletişim seti ile bildirilecek ve hakem kendisine iletilen bilgi doğrultusunda kararını verecektir.

Futbolda teknolojinin tarihçesi

Sinyalli bayrak kullanımı

Hakemlerin, futbolda teknoloji ile tanışması sinyalli bayrak kullanımı ile başlamıştır. 2000-2001 sezonunda Türkiye Birinci (Süper) Lig‘inde görev yapan tüm yardımcı hakemler sinyalli bayrak kullanmaya başlamışlardır. Maçlarda sinyalli bayrak kullanımı, özellikle ofsayt pozisyonlarında, hakemleri oldukça rahatlatmış ve birçok olumsuz durumdan kurtararak oyuna ve hakemlerin yönetimine pozitif katkı sağlamıştır. Hakemlere ilk kez sağlanan bu küçük teknolojik destek, olumlu sonuçlar vermiştir.

Telsiz iletişim sistemi

Sinyalli bayrakların başarılı bir şekilde kullanımından sonra, hakemler arasındaki koordinasyonu artıracak ve daha verimli maç yönetmelerini sağlayacak telsiz iletişim sistemi olan kulaklık setine geçilmiştir. FIFA,  iki yönlü yüksek frekanslı radyo haberleşme sistemi olan kulaklık setinin denenmesine, 18-29 Haziran 2003 tarihleri arasında Fransa’da oynanan “FIFA Konfederasyon Kupası”nda ilk kez izin vermiştir. Maçın kontrolüne olumlu katkıda bulunduğu düşüncesiyle, Uluslararası Futbol Birliği (IFAB) tarafından 2004 yılında Futbol Oyun Kuralları kitabına “Telsiz İletişim Sistemi” teknolojisi olarak bu sistem dâhil edilmiştir.

Kale çizgisi teknolojisi

Sinyalli Bayrak ve Telsiz İletişim Sistemi’nden sonra FIFA’nın teknoloji arayışları devam etmiş ve 2012 yılında Japonya'da düzenlenen “Kulüpler Dünya Kupası”nda ilk kez “Kale Çizgisi Teknolojisi” denenmiş ve başarılı bir sonuç elde edilmiştir. Bunun üzerine,  “Kale Çizgisi Teknolojisi” 2014 yılında Brezilya’da düzenlenen Dünya Kupası'nda kullanılmış ve Futbol Oyun Kuralları kitabına dâhil edilmiştir. Kale Çizgisi Teknolojisi, hakem kararını desteklemek için, gol olup olmadığının doğrulanması amacı ile kullanılmaktadır. Kale Çizgisi Teknolojisi’nde topa elektronik devreler yerleştirirken, kale çizgisi ve paralelindeki kale direklerine de manyetik sensörler entegre edilmektedir. Topun tamamının çizgiyi geçtiğini sensörler algılarsa, hakemin saatine 1 saniye içerisinde uyarı gitmektedir.

Video Yardımcı Hakem Sistemi (VAR)

FIFA Fransa ile İtalya arasında 1 Eylül 2016 tarihinde oynanan hazırlık maçında tartışmalı pozisyonların tekrarını izlemek için ilk kez videolu sistem kullanılmasına izin vermiştir. İlk kez uluslararası bir maçta kullanılan Video Yardımcı Hakem Sistemi "Futbolda Devrim" niteliğinde olup, çeşitli organizasyonlarda uygulanmasına devam edilecektir.