Akut gut artriti olarak da bilinen gut, kanda ürik asidin birikip eklemlerde kristalleşmesi, ağrı ve şişliğe neden olmasıdır. Alkol, beslenme, genetik nedenler ve bazı rahatsızlıklar gut hastalığına yakalanma riskini arttırır.
Gut hastalığı genellikle fazla bir uyarı vermeden, ani gelişir. Çoğunlukla ilk olarak ayak başparmağı eklemini, ayak ve el bileklerini etkiler. Ürik asit kristalleri vücudun soğuk bölgelerine yerleşme ve buralarda toplanma eğilimindedir. Ayaklar ve ayak başparmakları da vücut ısısının en düşük olduğu yerler olduğundan, gut hastalığından genellikle en önce bu bölgeler etkilenir. Hastalıktan diğer eklemler de etkilenebilir. Hastalığın etkilediği eklemler şişer, katılaşır ve ağrı bazen o kadar şiddetlenir ki, üzerinize örttüğünüz yorganın ağırlığı bile canınızı yakabilir.

Gut belirtileri daha çok aniden ve geceleri ortaya çıkar. Hastalıktan etkilenen eklemler şişer, katılaşır, eklem hareketi kısıtlanır ve eklem çevresindeki deri kızarır -hatta morumsu bir renk alabilir. Bu belirtilere şiddetli olabilen ağrı eşlik eder.

Atakların herhangi bir uyarı vermediği, geceleri şiddetli ağrıyla uyanan hastalar da vardır.

Gut hastalığının neden olduğu belirtiler bir ya da iki hafta içerisinde kendiliğinden yatışabilir. Atak geçtikten sonra problemli eklemlerde ağrı olmaz. Ancak hasta tedavi olmazsa yukarıda saydığımız belirtilerin, ağrıların kötüleşerek tekrar edeceği başka bir atak yaşanacaktır. Üstelik tedavi olunmadığı sürece bu ataklar sıklaşır ve her seferinde daha çok eklemi etkileyerek daha uzun sürer.

Belirtilerin şiddetine göre gut hastalığının dört aşaması vardır:

1. AŞAMA – ASEMPTOMATİK HİPERÜRİSEMİ: Bu aşamada kanda ürik asit seviyesi artmaya başlar ama başka herhangi bir belirti ortada yoktur.

2. AŞAMA – AKUT GUT ARTRİTİ: Fiziksel belirtilerin ortaya çıkmaya başladığı ve illk atağın görüldüğü aşamadır.

3. AŞAMA – İNTERKRİTİK GUT: Bu aşama ataklar arasındaki, belirtisiz dönemi tarif eder.

4. AŞAMA – KRONİK GUT: Ataklar bu dönemde sıklaşır ve hastalığın en ciddi aşamasıdır. Ürik asit kristalleri deri altında toplanmaya başlar.

GUT HASTALIĞI NEDENLERİ VE RİSK FAKTÖRLERİ

Gut hastalığına temel olarak kandaki fazla ürik asit seviyeleri neden olur. Vücudunuz gereğinden fazla ürik asit üretiyor ya da böbrekleriniz ürik asidi yeterince eleyemiyor olabilir. Ürik asit fazlası çoğunlukla bir eklemde kristalleşerek eklem romatizmasına yol açar. Aşağıda vücutta ürik asit oranının artmasına eşlik edebilecek bazı risk faktörlerini bulabilirsiniz. Bu faktörlerin bir araya gelmesiyle gut hastalığı ortaya çıkabilir.

ALKOL

Başta bira olmak üzere, alkollü içki tüketimi, gut hastalığı rikini arttırır. Özellikle biranın altının çizilmesi, biranın ürik asit oluşumunda rol oynayan pürin maddesi bakımından zengin olmasıdır. Ayrıca alkol, gut hastalığında atakların da sıklaşmasına neden olabilir.

CİNSİYET

Gut hastalığı kadınlara oranla erkeklerde daha yaygın olarak görülür. Bunun nedeni de erkeklerde ürik asit seviyelerinin daha yüksek olmasıdır. Bu durum kadınlarda menopoz döneminde değişir. İşte bu nedenle erkekler daha çok 30-50 yaş aralığında gut hastalığına yakalanırken, kadınlarda daha çok 50 yaş sonrasında gut hastalığı görülür.

GENETİK

Gut hastası anne babaların çocuklarında aynı rahatsızlığa rastlanma ihtimali yaklaşık olarak % 20 olarak belirlenmiştir. Genlerin gut hastalığı üzerinde etkisi olduğu düşünülmektedir.

HORMONAL DEĞİŞİMLER

Erkeklerde ergenlik döneminde, kadınlarda ise menopoz döneminde vücutta ürik asit seviyelerinde artış olur. Buna göre erkeklerde daha çok 30-50 yaş aralığında gut hastalığına rastlanırken, kadınlarda 50-70 yaş aralığında hastalığa rastlanır. Menopoz öncesi dönemde kadınlarda gut hastalığına çok çok nadir rastlanabilir.

PÜRİNDEN ZENGİN BESİNLER

Pürinler, hem hücrelerimizde hem de tüm yiyeceklerde bulunan ve parçalandıklarında ürik asit oluşturan maddelerdir. Normalde kandaki ürik asit, antioksidan görevi görerek kan damarlarını korur. Ancak ürik asit seviyesi çok yükseldiğinde vücudun çeşitli bölgelerinde ürik asit birikmeye başlar ve gut hastalığı oluşur.

Pürinlerin parçalanması ürik asit oluşumuna yol açtığından, gut benzeri hastalıklarda pürin bakımından zengin gıdalar önerilmez.

Protein ağırlıklı yiyecekler, kırmızı et, sakatat (ciğer, böbrek, uykuluk vb) ve somon benzeri yağlı balıklar ile midye benzeri çeşitli deniz ürünleri pürinler bakımından zengin gıdalardır. Mantar, ıspanak, karnıbahar ve kuşkonmaz gibi yine pürinden zengin sebzeler de vardır ancak yapılan son çalışmalar yüksek oranda pürin içerse de sebzelerin pürin atakları bakımından risk oluşturmadığını göstermiştir.

BÖBREKLERİN İŞLEVİNDE ZAYIFLAMA

Yaşlandıkça böbreklerin işlevinde zayıflama olabilir ve bu da gut hastalığı riskini arttırır. Daha önce uzun aralıklarla atak yaşayan kişilerde ataklar sıklaşabilir ve belirtiler daha ağırlaşabilir.

GUT DİYETİ

Gut diyetindeki tavsiyeler aslında genel olarak sağlıklı ve dengeli beslenme prensiplerini içerir.

Fazla kilolar gut riskini arttıran faktörler arasındadır. Günlük alınan kalori miktarını azaltmak ve kilo vermek hem ürik asit seviyelerini hem de gut ataklarının sayısını düşürür.

Beslenmede sebze ve meyveye ağırlık verilmeli, tam tahıllar tercih edilmelidir. Beyaz un, pasta, şeker ve şekerli içecekler sakıncalıdır.

Yeterince su içilmesi önemlidir. Günde 8 – 16 bardak sıvı alımının en az yarısı su olmalıdır. Günlük ne kadar sıvı almanız gerektiğini doktorunuza da danışabilirsiniz.

Kırmızı et, yağlı kümes hayvanları ve yağlı süt ürünlerinden gelen doymuş yağlardan kaçınılması gerekir.

Proteine gelince, yağsız et, balık ve kümes hayvanlarından alınan günlük protein miktarını 113-170 gram arasında bir miktarla sınırlayın. Beslenmenize proteini yağsız ya da az yağlı süt ürünleriyle (az yağlı yoğurt, yağsız süt vb) katın.

Çay ya da kahve herhangi bir gut veya gut atağı riski doğurmaz. Hatta aşırıya kaçmadan, düzenli kahve tüketmenin gut riskini azalttığı bile belirlenmiştir. Ancak kafeinin sakıncalı olabileceği başka rahatsızlıklar olabileceğini unutmayın.

Yüksek oranda pürin içeren sakıncalı gıdalar: Ürik asit pürinlerin parçalanmasıyla oluştuğundan, yüksek oranda pürin içeren çeşitli gıdalardan kaçınılması gerekir. Kırmızı et, sakatat, midye, karides, ıstakoz vb deniz ürünleri bu gıdalar arasında yer alır.

GUT TEDAVİSİ

Gut hastalığı her hastayı aynı şekilde etkilemez. Yaşamı boyunca sadece bir kez gut atağı yaşayan ve bu hastalıkla ilgili başka herhangi bir sorun yaşamayan kişiler vardır. Öte yandan kimi hastalarda gut hastalığı kronik bir hal alır. Ataklar ağrılı ve sıktır. Hastalık zamanla eklemlere hasar verir.

Gut tedavisinde ilaç tedavisi ve beslenmeye dikkat etme esastır. Doğru tedavi ile gut ataklarının tamamen kesilmesi ve eklemlerin hasar görmesini engellemek mümkündür. Ancak hasar görmüş eklemleri tekrar eski haline döndürmek ne yazık ki mümkün değildir.

Gut hastalarının ilaçlı tedavisinde genel olarak ağrı, şişlik ve iltihap giderici ilaçlarla, kandaki ürik asit seviyesini düzenleyici ilaçlar kullanılır. Hastaların beslenmede ürik asit seviyesini arttırdığı bilinen gıdalardan uzak durmaları, sağlıklı ve dengeli bir beslenme programı uygulamaları önerilir. Alkolden kaçınarak bol su ve sıvı içilmesi de tedavinin diğer bir parçasıdır.

Atak sırasında ayakta durmaktan ya da yürümekten kaçınarak ayak eklemini dinlendirmek ve ayağı kalp hizasında ya da daha yukarıda tutarak şişliği en aza indirmeye çalışmak da atak sırasında daha az sıkıntı çekilmesini sağlayabilir.