Betaine (BET) Trimethylglicine (TMG) olarak da bilinen özel bir moleküldür. İnsan ve hayvanlar için çok yararlı bir bileşik olup, bazı yazarlar tarafından aminoasit, bazı yazarlar tarafından ise quasi-vitamin (yarı vitamin) olarak kabul edilir. Vücutta esansiyel asitlerden biri olan metiyoninin (methionine) ve diğer bir quasi- vitamin kabul edilen kolinin (choline) ara maddesi olarak da görev alır.
Bilim insanlarının Betain molekülüne yakıştırdıkları en önemli sıfat ise chaperon (şaperon) yani “koruyucu-önleyici” sıfatıdır. Gerçekten insan ve hayvan vücudunda koruyucu-önleyici olarak yararları, neredeyse, saymakla bitmez.
Betaine (BET) adını Beta vulgaris’ten yani şeker pancarından almıştır. Hayvancılık için yararlı olan ve bolca kullanılan şeker pancarı posasında, dolayısıyla da melasta bulunur. İlk keşfi 1860’lı yıllarda bir Alman bilim insanı olan, kimyager Justus von Liebig tarafından pancar köklerinden elde edilmesi ile olmuştur.
Veteriner hekimlikte şuanda en çok kullanıldığı alan kanatlılardır. Ancak; çiftlik hayvanlarının içinde geviş getirenlerde (ruminant) kullanımı da önemli yararlar sağlamaktadır. Ruminantlarda en fazla yararlanılan durum sıcak stresi ile mücadeledir. En önemli işlevi ise ozmoz dengesini sağlamasıdır. Zaten özelliklerinin başında Osmoprotectant (osmoprotektan) ve osmoregülatör olması gelmektedir. Bilindiği gibi; osmosis (ozmoz) hücre geçirgenliği ile ilgili bir terim olup, hücre içerisindeki su dengesinin düzenlenmesidir.
Betain (BET=Betaine) suyu hücre içerisinde tutar. Böylece dehidrasyonu (su kaybını) önler. Özellikle intracellüler dehidrasyonu (hücrenin içindeki suyun kaybını) önlediği için ishallerde hayvan kayıplarını önlemek için kullanılır.
Betaine (betain) şaperon diye yani koruyucu-önleyici etkisiyle anılan bir molekül olduğuna göre; yararlı olabileceği durumları gözden geçirelim.
Betain karaciğer koruyucusudur. Detoksifikasyon (detoxification) yani detoks (toksinlerden arındıran) bir etkisi vardır.
Karaciğer yağlanmasını (hepatic lipidosis) önler. Hücre ölümünü önler. Betaine antioksidan-antiinflamatuar (yangı giderici) etkiye sahiptir.
Betaine bir yapısal özelliği sayesinde dipolar ion (zwitterion) olup, hem negatif, hemde pozitif iyonları bulundurur. Nötral bir yapıdadır. Bu özelliği vücuttaki yararlı işlevlerini ortaya çıkarır.
İshallerde olduğu gibi lohusa ineklerde de hücre içi osmoz dengesini sağlar.
Antistres özelliği vardır.
Protein-enerji-yağ metabolizmasındaki işlevleriyle hayvan sağlığını korur. Adipose doku metabolizmasında (Lipid metabolizmasında) önemli rolü vardır.
Susuzluğu (dehidrasyonu) önlediğinden hücre bütünlüğünü korur. Özellikle nakliye stresini ve nakliye firesini önler.
Yağ metabolizmasındaki etkisiyle karkasta aşırı yağlanmayı önlediği ve karkas kalitesini yükselttiği için besi danalarının yemlerine katılır.
Sıcak stresinde 2 önemli çözüm vardır. Biri teknik serinletme yani fan ve duş sistemi, diğeri ise yemlere betaine katılmasıdır.
Betaine (betain) işkembedeki yararlı mikroorganizmaları destekler. Özellikle B12 vitaminini sentezleyen arkeleri (archaea, Methanobrevibacter ruminantium, Methanosarcina barkeri) korur.
Betain’in süt ve süt yağını arttırıcı etkisi vardır.
Sıcak stresine maruz kalan işkembeli hayvanlarda hipotalamustaki iştah merkezi etkilendiğinden iştahsızlık meydana gelir. Betain iştahsızlığı önleyici etkisiyle sıcak stresine giren hayvanların zayıflamasını ve dehidrasyonunu engeller. Stresten dolayı bozulan Corpus Luteum (C.L) fonksiyonlarını düzeltir.
Betainin serbest radikalleri temizleyerek antioksidan etki oluşturduğuna inanılıyor. Antioksidan etkisi bilinmekle beraber tam olarak açıklanamamış. Fakat serbest radikalleri temizlediği ve bu şekilde etki gösterdiği konusunda bir kanaat var.
Ayırıcı betainin superoxide dismutase ve glutathion peroxidase enzimlerinin oluşumuna katkı sağlayarak antioksidan etki gösterdiği de biliniyor. Bu etkisiyle meme epitel hücrelerini koruyarak mastitise karşı dayanıklılık oluşturduğu da ortaya konulmuş.
Betaine ROS (Reaktif Oxygen Species=reaktif oksijen türlerini) azaltarak hücresel hasarı da önlüyor.
Piyasada anhidröz betain, betaine monohidrat, betaine monohidroklorid şeklinde bulunan betain tuzlarını yemlere katarak karaciğer yağlanmasını, ishalleri önleyebileceğimizi, sıcak stresiyle mücadele edebileceğimizi, işkembeyi destekleyebileceğimizi, ince bağırsak epitelini koruyabileceğimizi, antibiyotik kullanımını azaltabileceğimizi aklımızda bulunduralım.