Kükürt (sülfür, S) geviş getiren çiftlik hayvanlarında eksikliği de, fazlalığı da zararlı olan bir mineraldir.
Sülfür işkembede mikrobiyal protein sentezinde rol oynar. Methionine, Cysteine (sistein), homocysteine (homosistein), taurin gibi aminoasitlerin sentezinde, aynı zamanda Thiamin (B1 vitamini) ve biotin (vitamin H) sentezinde de önemli rolü olan, karbonhidrat, enerji ve lipid metabolizmasında görev alan, vücut için çok gerekli bir mineraldir.
Methionine (metiyonin) dişilerde yumurta gelişimi ve olgunlaşmasında, erkeklerde sperm üretiminde, tırnakların sertleşmesi ve dayanıklılığında gerekli bir esansiyel amino asittir.
Sülfür sütçü ineklerde performans arttırıcı bir etki gösterir. Sütün miktarının, yağının, kuru maddesinin, proteininin, özellikle kazeininin artışında etkilidir. Bu özelliği ile peynir veriminde artış sağlar.
Besi danalarında günlük canlı ağırlık artışında, koyunlarda, tüm yararlarına ek olarak, yün kalitesinde artış yaratır. Sülfürlü aminoasitler yün yapımında ve yünün kalitesinde etkin rol oynarlar.
Sülfür eksikliğinde, başka izminerallerin eksikliğinde olduğu gibi, koyunlarda tüy çekme (yün yolma) ortaya çıkar.
Sülfür eksikliği tırnak sorunlarına zemin hazırlar. Özellikle methionine ve biotin eksikliğinin ayak hastalıkları ile ilgili olduğu bilinen bir gerçektir.
Yazının başında söz ettiğim gibi, sülfürün az olması sorunlar yarattığı gibi, fazlası da sorunlar yaratabilir. Özellikle ABD’de mısırdan kuru öğütmeli ethanol (bitkisel alkol) üretimi işleminde çıkan kıymetli bir yan ürün hayvan besleme pazarında büyük bir yer tutmuştur.
DDGS kısaltmasıyla piyasada bulunan Dried Distillers Grain With Solubles yani kurutulmuş damıtık tahıl (mısır) + çözünür maddeleri enerji yemi olarak kullanılmaktadır. Yem sektörüne DDGS arzı giderek artmakta, yemlerde kullanılması, bol bulunması, maliyet tasarrufu sağlaması büyük önem taşımakta, DDGS’i çok değerli kılmaktadır.
DDGS yüksek oranda sülfür içerir. Örneğin; arpadan 5.5 kat, yoncadan 12 kat, mısır silajından 10.2 kat fazla sülfür içeriğine sahiptir.
Diğer yandan mısır gluteni, melas, bira fabrikası artıkları, DDGS kadar olmasa da, yüksek sayılabilecek miktarda sülfür içerirler.
Aşırı sülfür alımı işkembede sülfit miktarını arttırır. Sülfit fazlalığı thiamine (B1 vit.) sentezini önler.
Ayrıca; aşırı karbonhidratların asidoza yol açması, işkembedeki yararlı bakterilerin ölmesi B1 vitamini (Thiamin) sentezine engel olacağından bir çeşit “sülfür zehirlenmesi” diyebileceğimiz bozukluk ortaya çıkar. Poliencefalomalasi (PEM) veya CCN (Cerebrocortical necrosis) adı verilen bu beyin hasarı sebebiyle hayvan sinirsel belirtiler gösterir.
İşkembe hareketlerinin azalması, durması ile birlikte thiamin eksikliğine bağlı beyin hasarı oluştuğunda sinirsel belirti olarak nöbetler görülür, yatar pozisyon meydana gelir ve durum ölümle sonuçlanır.
Aşırı sülfür alımı aynı zamanda bakır ve selenyumun emilimini engelleyeceğinden bu izminerallerin eksikliğine bağlı bozukluklar da ortaya çıkabilir.
Yemlerle alınan ve rasyonda dengeli bir şekilde verilen besin maddeleri sudaki sülfat bileşikleri ile birlikte aşırılığa yol açabilir.
O yüzden sudaki sülfat miktarının bilinmesi, sülfürün aşırı alınmasının önlenmesi bakımından büyük önem taşır.
Hayvanların kullanımına sunulan suyun tahlili gözardı edilmemeli, hatta çiftlik kurulurken su tahlili ile işe başlanmalıdır.
Görüldüğü gibi kükürt (sülfür) ve DDGS çok yararlı olmakla birlikte küçük dikkatsizlikler büyük sorunlara yol açabilmektedir.