Hayvan refahı dünyada önem verilen bir konu olduğu kadar çiftliklerin sürdürülebilirliği için de şarttır.
Çiftliklerde hayvan refahı; hayvanların aç ve susuz kalmalarının, ağrılı, acı veren hastalıklara yakalanmalarının önlenmesi için listelenen bir kurallar bütünüdür.
Hayvan refahı çiftlik hayvanlarının stresten uzak tutulmalarını, kuru-temiz ve konforlu bir ortamda barındırılmalarını gerektirir.
Çiftlikteki hayvanlarının Salmonellosis, panarisyum, piyeten, ektima, keçi ciğer ağrısı, gangrenli mastitis gibi acı veren, sancılı hastalıklardan uzak tutulmaları hem hayvan refahı bakımından hem de ekonomik yönden büyük önem taşımaktadır.
Diğer yandan, başta sıcak stresi olmak üzere, her türlü stres faktörünün önlenmesi refah ve işletmenin sürdürülebilirliği için şarttır.
Abstract
Animal welfare is an important value in animal husbandry and it is also essential for sustainability of dairy and beef farming. Animal welfare is a set of rules which describes the proper conditions which are required for each animal. Providing feed and water at freechoice, treating the disease on time, eliminating painful disorders are among the serules. Eliminating (preventing) the following diseases which are painful and discomforting is very important for animal welfare and farm economy; Salmonellosis, panaritium, footrot, ecthyma, Contagiouscaprinepleuropneumonia (CCPP), gangrenous mastitis. In addition to these health issues, all kinds of stres including heat stresss hould be eliminated for the sustainability of farms and animals welfare.
Verimlerinden yararlandığımız hayvanlara refah sağlamak görevimizdir ve çiftliklerin sürdürülebilir halde olmaları için şarttır. Çünkü refah ile verim birbirine paraleldir.
Hayvan refahı konusu Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Uluslararası Süt Federasyonu (IDF) tarafından İyi Süt Sığırcılığı Uygulamaları (Good Dairy Farming Practice) olarak yayınlanmıştır.¹
Çiftliklerdeki hayvanların ağrı çekmelerinin önlenmesi, aç ve susuz kalmalarına meydan verilmemesi, stresten uzak tutulmaları, kuru ve temiz bir ortamda bulundurulmaları, rahat bir yerde yatmalarının sağlanması tüm dünyada “hayvan refahı” için önerilen başlıca koşullardır.
Çiftlik hayvanlarının ağrılı, acı veren, sancılı hastalıklara maruz kalmaları hayvan refahına aykırı olup, önlenmesi için koruyucu hekimlikle ilgili gerekenlerin yapılması şarttır.
Örnek olarak; Salmonellosis, panarisyum, piyeten, ektima, keçi ciğer ağrısı, gangrenli mastitis (meme yangısı) gibi hastalıkları ele alabiliriz.
Salmonellosis, hayvanlarda şiddetli karın ağrısı ve ishal ile ortaya çıktığından tüm dünyada hayvan refahı için sorun olarak kabul edilmektedir.²
Topallığa yol açan piyeten (ayak-tırnak çürüğü) panarisyum gibi hastalıklar, özellikle virülentDichelobacternodosus tarafından oluşturulan foot rot (piyeten hastalığı) çok rahatsız edici bir sorundur.³,⁴,⁵
Ektima kuzuların dudaklarında ve burun uçlarında yaralarla ortaya çıkan, kuzuların aç kalarak ölmesine yol açan viral bir enfeksiyondur.⁶
Contagious Caprine Pleuropneumonia (CCPP) ülkemizde keçi ciğer ağrısı olarak bilinir. Özellikle oğlakların acı acı bağırarak ölmesi dayanılmaz bir üzüntü kaynağıdır. Dünyada çok korkulan bir hastalık olup keçi sürülerinde önemli refah sorunlarının başında gelir.⁷
Tüm akut, klinik meme yangıları (mastitis) refah sorunudur.⁸
Bunlar içerisinde koyun, keçi ve ineklerde görülen gangrenli meme yangıları (mastitis) şiddetli ağrı ve sonunda meme lobunun düşmesi ile sonuçlandığından üzüntü verici dertlerden biridir.⁹
Bu örneklerde görüleceği gibi refah sağlamak için bu hastalıkların önlenmesi yönünde sürü yönetimi ve koruyucu hekimlik ilkeleri doğrultusunda gerekenler ihmal edilmeden, eksiksiz olarak yapılmalıdır.
Barınak içerisinde refah:
Doğum bölümü ayrı, anne ve buzağı için rahat bir ortam sağlayacak şekilde olmalıdır.
İneğin sancılanmak ve ıkınmak için en az 3,5X3,5 m. ölçülerinde bir doğum bölümüne ihtiyacı vardır.
Doğan buzağı ayrı, temiz ve kuru bir buzağı boksunda bakılmalı, ağız sütü içirildikten sonra temiz suya ve buzağı başlangıç yemine serbestçe (adlibitum) ulaşabilmesi sağlanmalıdır.
Toplu buzağı barınakları amonyak birikimi olmayacak şekilde havalandırılmalıdır. Hayvanları refah içinde yaşatmanın yolu stresi önlemekten geçer.
Nakliye, her türlü yer değiştirme, rutinin dışına çıkan her şey, insanların kötü muamelesi, aşırı gürültü, kalabalık, havalandırmasız barınaklar, uygun olmayan zeminler, uygun olmayan dinlenme alanları ve sıcak büyük stres kaynakları, aynı zamanda refahı kötü yönde etkileyen etmenlerdir.¹⁰,¹¹,¹²,¹³
Refahları sağlanamazsa hayvanlar strese girerler. Stres; verim düşüklüğüne, işletmenin (çiftlik) kâr edememesine, giderek sürdürülemez bir işletme haline gelmesine, sonunda işletmenin kapanmasına yol açar. Sonuçta zarar etmiş, mutsuz, borçlu bir işletme sahibi ile karşı karşıya kalırız.
Bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere hayvanlara sağlanan refah aynı zamanda işletme sahibinin kazanç elde etmesi ve refah içerisinde yaşaması için de gereklidir.
Kaynaklar yazar tarafından verilebilir.
Not; Yukarıdaki yazım tüm yönleri ile Veteriner Halk Sağlığı 1.baskı Ankara: Türkiye Klinikleri 2023 p.107’de yayınlanmıştır.