Arpa, buğday, çavdar gibi tahılların içerisinde bulunan glüten adlı proteine karşı ince bağırsakta oluşan alerji ve hassasiyet çölyak hastalığı olarak adlandırılır. Alerjik bir hastalık olan çölyak hastalığında, tüketilen tahıllı gıdalardaki glüten maddesi bağışıklık sisteminde tehlikeli madde olarak algılanır. Bağışıklık sistemi, glüteni besin yerine zararlı madde olarak görmesiyle bağırsak hücrelerini yok etmeye başlar. Bunun sonucunda ince bağırsakta bulunan villus çıkıntıları zarar görür ve küçülür. Villus çıkıntılarının zarar görmesi nedeniyle, bağırsak emilim görevini yerine getiremez ve bununla beraber çölyak hastalığının belirtileri ortaya çıkar.
Günümüzde en sık rastlanan genetik hastalıklardan biri olan çölyak hastalığı kronik bir rahatsızlıktır ve tek tedavisi ömür boyu glütenli gıdalardan uzak durmaktır. Genetik faktörlerin yanı sıra çölyak teşhisi konulan bazı hastalarda gebelik, doğum, stres ve viral enfeksiyonlardan dolayı da hastalığın ortaya çıktığı ya da tetiklendiği görülmüştür.
Dünyada en çok gelişmiş ve gelişen ülkelerde görülen çölyak hastalığının, 2019 verilerine göre Türkiye’de 70 bine yakın hastası bulunmaktadır.
ÇÖLYAK HASTALIĞI BELİRTİLERİ
Çölyak hastalığı belirtileri her hastada kendini aynı şekilde göstermez. Bu hastalığın belirtileri çocukluk yaşlarında olduğu gibi yetişkinlik döneminde de ortaya çıkabilir. Belirtilerin ortaya çıkmasını etkileyen faktörlerden biri de glüteninin hangi yaşta beslenme düzenine girdiği ve ne kadar tüketildiği ile ilgilidir. Yaygın olarak görülen belirtiler ise şöyledir:
- Karın şişkinliği
- Kansızlık
- Kusma
- Kas zayıflığı
- İshal veya kabızlık
- Yaşa göre kilo azlığı
- İştahsızlık
- Eklem ve kemik ağrıları
- Büyüme geriliği
- Kaşıntılı cilt döküntüleri
- Depresyon
- Davranış değişikliği
- Adet düzensizliği
- Ağız içerisinde aftlar
- Tuvalet ihtiyacının artması
- Kötü kokulu dışkı
- Diş minesi sorunları
- Tekrarlayan çürükler
- K vitamini eksikliğine bağlı kanama
- A vitamini eksikliğine bağlı gece körlüğü
BEBEKLERDE ÇÖLYAK HASTALIĞI
Yetişkinlerde olduğu gibi, genetik faktör sebebi ile bebeklerde de çölyak hastalığına rastlanır. Bebeğin anne sütünden sonra ek gıdalara ve glüten alımına başlamasından haftalar veya aylar sonra çölyak hastalığı belirtileri ortaya çıkabilir. 2 yaşından ufak çocuklarda en sık görülen belirtiler kusma, kronik ishal, iştahsızlık, kas erimesi ve gelişme geriliği iken, 2 yaşından büyük çocuklarda ishal ve kabızlığın yanı sıra yaşıtlarına göre boy kısalığı, asabiyet, ergenlikte gecikme, diş çürükleri, öğrenme güçlüğü ve dikkat eksikliği görülür.
Türkiye’de her 110 çocuktan birinde görülen çölyak hastalığının erken teşhisi için ailesinde çölyak hastalığını bulunan; Down sendromu, Turner sendromu ve Williams sendromu olan ve tip 1 diyabeti olan çocuklarda çölyak hastalığı belirtisi olmasa da önlem amaçlı çölyak testi yapılması gereklidir.
ÇÖLYAK HASTALIĞI TEDAVİSİ
“Çölyak hastalığı tedavisi var mı?” sorusu, özellikle çölyak hastaları tarafından cevabı en çok merak edilen sorudur. Ancak bu hastalığın ilaç, aşı veya cerrahi müdahale gibi bir tedavisi yoktur. Çölyak hastalığı tedavisi, sadece ömür boyu uygulanması gereken glütensiz bir diyettir. Bu yüzden de çölyak hastası olan kişilerin uzman diyetisyenlerin yönergelerine uygun olarak, tükettiği besinlere dikkat etmesi gerekir. Ayrıca kişiler, düzenli olarak gastroenteroloji doktoru tarafından takip edilmelidir. Vitamin, mineral ve kemik yoğunluğu ölçümleri yapılarak eksikliklerin saptanması ve takviye edilmesi önemlidir.
Çölyak hastalığı kontrol altına alınmadığı sürece bazı diğer hastalıklara yol açabilir. Bunlar; gelişim eksikliği ve boy kısalığının yanı sıra ince bağırsak kanseri, lenfoma, kısırlık, düşük, kronik sağlık bozukluğu ve kemik erimesidir.
ÇÖLYAK HASTALIĞI NASIL ANLAŞILIR?
Çölyak hastalığının gösterdiği belirtiler özellikle çocuklarda daha çabuk anlaşılır. Ebeveynlerin, çocukları üzerinde yapacağı gözlem ile hastalığı fark etmeleri ve beslenmelerini glütensiz hale getirmeleri mümkündür. Yetişkinlerde ise çocuklarda olduğu kadar net belirtiler gözlemlenmeyebilir. Bu yüzden de semptomlardan bir veya birkaçını gösteren kişilere yapılacak olan testler ile çölyak hastalığı tanısı konulması gerekir.
ÇÖLYAK HASTALIĞI TESTİ
Şikâyetler üzerine doktora başvuran kişilerin öncelikle belirtileri ve aile öyküsü dinlenir. Fiziki muayene sonrasında ise bazı çölyak hastalığı testi uygulamaları yapılır. Kesin tanı için uygulanan yöntemler serolojik testler ve biyopsidir. Kandaki antikorların seviyesini ölçen serolojik test sonrasında kesin tanı için ise ince bağırsak biyopsisi gereklidir.
ÇÖLYAK HASTALARI NE YEMELİ?
Çölyak hastalarının tüketebilecekleri, glüten içermeyen ve güvenle yiyebilecekleri gıdaların listesi şöyledir:
- Tüm meyve ve sebze çeşitleri
- Tüm bakliyatlar (kuru fasulye, nohut, mercimek, börülce, soya fasulyesi vb.)
- Tüm şeker çeşitleri (pudra, toz şeker, kahverengi şeker)
- Tüm katkısız ve sıvı yağ çeşitleri
- Nohut unu, kestane unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu
- Mısır ve mısır unu
- Pirinç ve pirinç unu
- Patates ve patates unu
- Yumurta, reçel, bal, pekmez
- Balık
- Kümes hayvanı, sığır, dana ve kuzu eti
- Baharatlar
- Su, meyve suları, kahve, siyah çay ve bitki çayları
- Pirinç ve pirinç unu ile yapılan sütlaç, muhallebi