Petrole sahip olmak için her yolu deneyen İngilizler, Osmanlı’ya bağlı Ermeni işadamı Gülbenkyan’a şirket kurdurdu. Sonra o şirkete sahip oldu. Ortadoğu’nun siyah altınını, ele geçirmenin yolunu buldu. Kutul Amare’de bozguna uğrayınca, casus kullanarak Osmanlı’ya karşı Arap aşiretlerini isyan ettirdi.
Ortadoğu petrolleri, İngilizler için vazgeçilmez bir kaynaktı. Hem masada, hem sahada petrol savaşları yapmışlardı. Fransızlar'la da Sykes- Picot Antlaşması'yla yaparak bölgeyi paylaşmışlardı.
İngiltere, Osmanlı'ya ne teklif etti?
Osmanlı Devleti'nin bütünlüğünü savunan Almanya'ya karşı, İngiltere ise menfaatinin Osmanlı'nın dağılmasında görüyordu. Bu yüzden Almanya'nın bölgedeki faaliyetlerini endişeyle izliyordu. İngiltere, Osmanlı ile Irak petrolleri üzerine ilk girişimi, 1907'de başlattı. Shell ve Royal- Dutch şirketleri, İstanbul'daki İngiliz Büyükelçisi vasıtasıyla bu petrolü çıkartmak istediklerini iletti. Görüşmeler sürerken II. Meşrutiyet'in ilanı ve Sultan Abdülhamit'in tahttan indirilmesi sonrası petroller Sultan'ın şahsi malı olmaktan çıkarılıp devletleştirildi. Bu yasal statü değişikliği, İngilizler'in girişimini akamete uğrattı. İngilizler inat etti ve şirketin ismini değiştirerek Turkish Petroleum Company adıyla Deutsche Bank'la yarı yarıya ortak oldu. Londra merkezli bir ortak yatırım kurdu. Bu kez petrol çıkarma imtiyazları Sadrazam Sait Halim Paşa tarafından kabul edildi. Ama tarih 1914'tü ve Birinci Dünya Savaşı çıktı. Bu anlaşma da hayata geçmeden ortadan kalktı.
Çok söz edilen Gülbenkyan kimdir?
Aslen Kayserli olup, İstanbul'da doğup büyüyen Kalust Gülbenkyan, zengin bir Ermeni ailenin müteşebbis işadamıydı. Küçük yaşlarında gittiği Avrupa'da Petrol Mühendisliği tahsili görmüştü. Sultan Abdülhamid tarafından petrol araştırması için Musul'a gönderildi. Burada hem mühendis hem de işadamı kimliğiyle büyük bir zenginliğin toprak altında yattığını rapor halinde sultana sundu. Bahsettiğimiz Turkish Petroleum Company adlı şirketi, 1912'de kurmak onun fikriydi. Bunun için İngiliz Shell ve Royal-Dutch şirketlerini birleştirdi. Kendisi de bu birleşen ortaklığın % 5'inin sahibi olmuştu. Sonuçta Turkish Petroleum Company'nin % 50'si Osmanlı Devleti'nin, % 25'i Deustche Bank'ın, % 25'i de Shell ve Royal- Dutch ortaklığına aitti. Gülbenkyan, 1902'de zaten İngiliz vatandaşı olmuştu. Daha sonra Portekiz'e yerleşti ve 1955'teki ölümüne kadar çok zengin bir adam olarak otelde yaşadı.
Turkish Petroleum Company'nin akıbeti ne oldu?
İngiltere, Anglo-Persian Oil Company aracılığıyla Turkish Petroleum Company'nin % 50'sini satın aldı. Artık şirketin % 75'i İngilizler'in, % 25'i ise Almanlar'ındı. Almanya, Birinci Dünya Savaşı'nı kaybedince, hissesini Fransa'ya verdi. İngiltere ise bölgeye girmekte kararlı olan ABD'nin ısrarlarına dayanamayarak, kendi hissesinden %25'i ABD'ye devretti. Turkish Petroleum Company'in ismi 1929'da Iraq Petroleum Company'e çevrilerek bütün Irak'ın petrolleri ele geçirildi.
Osmanlı, İngiliz harekatına karşı ne yaptı? Hangi paşa zafer kazandı?
Devletin başı durumundaki Enver Paşa, Süleyman Askeri Bey'i İngiliz ilerlemesini durdurmak için Irak'a yolladı. Askeri Bey, mevcut birliklerin yetersiz olmasından dolayı gönüllülerle birlikte İngilizler'e karşı direnmeye başladı. Ama Kut şehri İngilizler'in eline geçti. Bunun üzerine Süleyman Askeri, intihar etti. Bölgeye önce Nurettin, sonra da Halil Kut Paşa komutan olarak geldi. Bu sırada İngilizler Nasıriye'yi de almışlardı. Türk birlikleri, önce Selmanpak'ta İngilizleri durdurdu. Sonra da karşı saldırıya geçtiler. Tarihe Halil Paşa'nın adıyla geçen 147 günlük Kutul Amare kuşatması sonucu şehri geri aldılar. Bir anlamda Irak'ta denge sağlanmıştı. Ama İngilizler bu kez Arap aşiretlerini, Osmanlı'ya karşı isyan ettiriyordu.
Bi rinci Dünya Savaşı'nın Musul'a yansıması nasıl oldu?
İngiltere, Irak petrollerine çoktan göz koymuştu. O petrolleri ele geçirmenin yolu da olağanüstü bir durum olabilirdi. Savaş tam da istenen fırsattı. Osmanlı daha savaşa bile girmeden İngiltere, Hindistan'dan 15 bin askerini Bahreyn'e getirmişti bile. İngiltere, Osmanlı'nın savaşa dahil olmasıyla birlikte bu askerlerini önce Basra'ya sonra da kuzeye, Mezopotamya'ya doğru hareket ettirerek işgale başladı.
Sykes-PIco t Antlaşması neydi, Musul içi n ne öngörülmüştü?
Kutul Amare'nin geri alınmasından hemen sonra, 16 Mayıs 1916'da İngiltere ve Fransa'nın kendi aralarında yaptıkları gizli bir antlaşmaydı. Osmanlı'nın, Ortadoğu'daki topraklarını nasıl paylaşacaklarına dair bir mutabakata varmışlardı. Sykes-Picot'a göre Musul, Fransa'ya kalacaktı. Antlaşmadan Rusya'nın da haberi vardı. Bu paylaşımı onaylamışlardı. 1917'deki Ekim Devrimi sonrası Rusya, bu onayından vazgeçerek gizli antlaşmayı dünyaya açıkladı. Osmanlının bu gizli paylaşımdan böyle haberi olmuştu.
16 Mayıs 1916 yılında gizlice yapılan Sykes-Picot Anlaşması'yla Osmanlı Devleti'nin Ortadoğu'daki toprakları paylaşıldı. Bu gizli anlaşmayı bilen ve onaylayan Rusya, daha sonra bu sırrı açıkladı. Anlaşmayı Büyük Britanya adına Mark Sykes, Fransa adına François Georges-Picot müzakere etti.
.