İşkembe dediğimiz organ aslında içinde işkembenin (Rumen) de olduğu 3 ön mide ile bir gerçek mideden (Abomasum) oluşur.
Gerçek mideden önceki bölüm Omasum yani Kırkbayırdır. Yetiştiriciler arasında Kırkbayır, bazı bölgelerde Kırkkat, veteriner hekimlikte ise Omasum adı verilen bu bölüm isminden de anlaşılacağı gibi kat-kat, yapraklar halinde olduğu için çok geniş bir yüzeye sahiptir. Omasum suyun, uçucu yağ asitlerinin ve minerallerin emildiği organdır.
Sütü, eti ve süt yağını oluşturan uçucu yağ asitleri rumende (işkembe) oluşur ve Omasumun yaprakları arasından emilir. Omasum özellikle kışın, soğuk havalarda kalitesiz kaba yemlerle beslenen ineklerde tıkanabilir. Buna Omasum tıkanması (Kırkbayırda Peklik) veya Omasum Konstipasyonu adını veriyoruz.
Tıkanmanın ya da omasum kabızlığının sebepleri şunlardır;
Samanla besleme, kartlaşmış yonca, özellikle yoncanın kartlaşmış sapları, gıda ve sularla alınan çamur, toprak ve kum, Pika sonucu yenilen naylon poşet, ip, urgan hortum, sentetik bezler, ön mideler arasındaki geçiş yollarının tıkanmasına yol açan tümör veya apseler.
İşkembenin hareketinin azalması da tıkanma sebebidir. Batıcı yabancı cisimlerin bölgeden geçen siniri zedelemesi, bölgeden geçen sinirin apse, tümör gibi bir sorun ile baskı altında olması ön midelerde motilitenin (hareketlerin) durmasına ve tıkanmalara yol açabilir. Buna ‘’Vagus İndigesyonu’’ adı verilir. Bölgenin hareketini sağlayan Vagus sinirinin zedelenmesi ya da baskı altında olması anlamına gelen bu durumun sonucunda işkembe içeriği hareket edip diğer bölmelere geçemez.
Omasum kabızlığında hayvanın iştahı kesilir, karnı şişer. Bazen şişme düzelir, tekrar olabilir. Geviş getirme durur. Gözler kızarır. İleri durumlarda ise gözler içine çöker. Burun ucu (merme) kurur. Bu durum bize önemli bir dehidrasyonun (susuzluk) söz konusu olduğunu gösterir. Hayvan zayıflar. Dışkılama yoktur veya hayvan kuru, bazen de sümüksü maddeyle kaplı, çok az dışkı yapar. Ikınma görülebilir. Fakat dışkılama çoğunlukla durmuştur.
Hayvan çoğunlukla ilk olarak taneli yemleri yemez. Giderek tamamen iştahsız bir hale gelir. Durgunluk, karın şişkinliği ve karın ağrısı (sancı) görülür. Bu belirtiler Abomasum tıkanmasında da karşımıza çıkabilecek belirtilerdir. Yukarıdaki belirtiler ile ‘’tıkanma’’ yönünde şüphelenilir. Ancak; kesin teşhis dışarıdan yapılan muayenede, neredeyse, imkansızdır. Kuvvetli bir şüphe ile gerekli görülürse operasyona (cerrahi müdahaleye) girişilir. Böylece hem teşhis koyma hem de tedavi yapma imkânı ele geçirilir.
İlk belirtiler ortaya çıktığında ve omasum tıkanmasından şüphe duyulduğunda yapılması gereken mineral yağ (parafin likit, sıvı vazelin) içirmektir. Bolca, örneğin, bir ineğe günde 4 litre civarında sıvı vazelin içirilerek 3 gün devam edilir. Bu ilk ve acil uygulama dışında veteriner hekim diğer tedavileri de uygular.
Bu vakalarda yapılan kan tahlillerinde vücudun Sodyum, Potasyum, Klor ve Fosfor iyonlarının son derece düşük olduğu saptanmıştır. Tedavinin damar yoluyla su ile birlikte bu mineralleri de vücuda verecek şekilde düzenlenmesi yarar sağlar. Bu tedaviden sonuç alınamadığı durumlarda son şans cerrahi uygulamalardır.
Koruyucu Hekimlik:
Kaba yem kaliteli olmalı, özellikle kışın, soğuk günlerde sadece samana dayalı, ya da kartlaşmış yonca ile beslemeden uzak durulmalıdır. Çamurlu, kumlu, topraklı suların inekler tarafından içilmesine izin verilmemelidir. Yapılan operatif (cerrahi) müdahalelerde işkembe ve kırkbayırın, kırkbayırdaki yaprakların içinin kum, çakıl, toprak ile dolu olduğu görülmüştür.
Aynı zamanda inek kesildikten sonra yapılan muayenelerde de kum, çakıl birikmesi olduğu çoğunlukla gözlenen bir durumdur. Doğumdan önceki günlerde doğru besleme ve doğum sonrası verilecek olan desteklerle Hipokalsemi (Kalsiyum eksikliği) önlenmelidir. Doğum öncesi yüksek dozlu D3 vitamini enjeksiyonu bu yönde önemli bir fayda sağlar.
İnek adayı dişilere, 1 yaşına gelip, yutabilecekleri zaman koruyucu olarak mıknatıs yutturulmalıdır. İneklerin batmayan ama tıkayan yabancı cisimleri, poşetleri, hortum, naylon ip veya urganları yememesi için önlemler alınmalıdır. Omasum pekliği (Kırkbayır Tıkanması) teşhis edilemeden hayvanı ölüme sürükleyebilir. Şüpheli durumlarda erken müdahale ve vakit kaybı olmadan yapılan girişimler ile operasyona gerek kalmadan durum düzeltilebilir.
Yine de; önem verilecek olan noktalar yukarıda sayılan ‘’koruyucu hekimlik’’ uygulamalarıdır.