Kripto Cryptosporidium parvum tarafından oluşturulan Cryptosporidiosis hastalığının kısaltılmış ismi. Cryptosporidium parvum bir protozoa, yavrularda, özellikle buzağılarda, bazen kuzu ve oğlaklarda şiddetli, aşırı sulu ishale sebep oluyor.
Ikınma, çimento renginden sarıya doğru renkte görülen sulu dışkı bu hastalıktan şüphelenmemize sebep oluyor. Hasta buzağı bitkin bir hale geliyor. Süt içmiyor. Sulu dışkıda ayrıca mukus (sümüksü yapı) göze çarpıyor.
Cryptosporidium parvum'un 19 türü ve 40 genotipi var. Bunlar içerisinde zoonoz olan türü de bulunuyor. Yani insanlara bulaşabilecek olan bir türü mevcut.
Kripto bazen bölgesel salgınlar halinde seyredebiliyor. Kripto etkenini büyükler (ergin hayvanlar) taşıyabiliyor. Ama hasta olanlar yavrular. Genellikle 5 günlükten büyük olanlar hastalığa yakalanıyorlar.
Kripto etkeni yalnız başına hastalık sebebi olabileceği gibi, E.coli ve viral etkenlerle birlikte karma enfeksiyon olarak karşımıza çıkabiliyor.
Eğer Rotavirus, Koronavirus, E.coli gibi etkenlerle birlikte olursa ölüm oranı yükseliyor.
Kripto etkeninin yayılma oranı yüksek. Ookistler çok hızlı bir şekilde yayılıyor. Bulaşma dışkı-ağız (fecal-oral) yolu ile oluyor. Su, yem, biberon, kova, emzik ve çizmeler de yayılma nedeni. Ayrıca fare, sıçan gibi kemirgenler de yayılmaya yol açıyor.
Cryptosporidium parvum'un bağırsaklarda yaptığı yıkımlanmanın ardından buzağı enerji ve su eksikliği sebebiyle ölüyor. Tabii, elektrolit kayıpları da bunlara ekleniyor. Buzağıların birbiriyle teması hastalığın hızlı yayılmasına ve şiddetlenmesine sebep olan en önemli etmen.
Kesin teşhis için hızlı test kitleri kullanılabilir veya laboratuvar tetkikleri yapılabilir. Zaman kaybına sebep olmamak için hızlı test kitleri kullanmak ve derhal tedavi girişimlerine başlamak yerinde olur.
Kripto ishallerinin tam ve kesin bir tedavisi yoktur. Bazı ilaçlar kullanılmakla beraber, bu ilaçların Kripto ookistlerini öldürmediği, ama saçılımı azalttığı biliniyor. Tedavide en önemli nokta ağızdan sıvı ve elektrolit destekleridir.
Bir yandan etken ile mücadele ederken, diğer yandan derhal sıvı destek tedavisine başlanmalıdır. Enerji verici destekler acilen uygulanmalıdır.
Koruyucu hekimlik:
Sarımsı, özellikle çimento rengi bir ishal gözlendiğinde yapılacak ilk iş hayvanların yerini değiştirmek, hastalıklılar ile sağlamları birbirinden ayırmaktır. Verilecek hiçbir ilaç, yapılacak hiçbir tedavi ve destek bunun yerini tutamaz.
Buzağılar bulundukları yerden uzaklaştırılır. Hemen duvarlar, zemin, kulübeler kaynar sularla yıkanır. Hayvanları bulundukları yerde tutarak tedavi mümkün olmaz.
Nemli ve soğuk barınaklarda mikroorganizma aylarca canlı kalır ve yayılmaya devam eder. Tedavinin temeli "temizle, kurut, boş bırak" ilkesine dayanır. Barınaklar en az 2 hafta boş bırakılmalıdır.
Aslına bakarsak Kripto bir sürü yönetimi hastalığıdır. Sürünün kötü yönetimi, kuru ve temiz ilkesine uymamak hastalığı davet eder, yayılmasına ve şiddetlenmesine yol açar.
Kripto etkeni birçok dezenfektana dayanıklıdır. Etki edebilen antiseptik ve dezenfektanlar gayet kısıtlıdır. Oksijenli su (hidrojen peroksit), yüzde 5 lik Amonyak ve yüzde 10'luk formaldehitin etkili olduğu bilinmektedir.
Cryptosporidium parvum kuru ortamları sevmez. Üreme ve saçılım kuru ortamlarda olmaz. Sevdiği ortam nemli, ıslak, pis ve soğuk yerlerdir.
En etkili olan temizlik yöntemi kaynar, basınçlı suyla bölmeleri yıkamaktır.
Su 72 dereceden yüksek ısıda olmalıdır. Buzağı kafesleri, kulübeleri yerlerinden kaldırılmadan yapılan temizliğin yararı olmaz.
Hastalığın ticari bir aşısı yoktur. Aşı çalışmalarının test aşamasında olduğu, henüz etkin bir aşının bulunmadığı bildirilmektedir.
Temel doğruların yapılması gerektiğini, kuru, temiz ilkesini, hastaların sağlıklılardan ayrılmasını, buzağıların bulundukları yerde tedavi edilemeyeceklerini, kaynar suyla yıka, kurumasını bekle, boş bırak sistemini unutmazsak Kripto dan uzak durabiliriz.