Süt sığırcılığında hayvanların yattığı yer büyük önem taşır. İnek altlıklarının sağlık, verim ve üreme yönünden etkileri tartışılmaz boyuttadır.
Altlık materyallerinin ineklere konfor sağlaması ve meme yangısı (mastitis) yönünden güvenli olması gerekir. Altlık olarak dünyada birçok materyal kullanılmaktadır. Başlıcaları kum, kurutulmuş gübre, talaş ve samandır. Bu materyallere matlar (yataklar) ve içi yumuşak materyalle doldurulmuş döşekler eklenmiştir.
Kumun altlık olarak kullanılması özellikle ABD’de çok yaygın bir uygulamadır. Kum altlık için ABD’de “altın standart” tabiri kullanılır. Altlık materyalinin rahatlık ve mastitise yol açmama gibi temel özelliklerini kum altlık içinde barındırır.
ABD’de yapılan çalışmalarda kum altlıkların diz ve eklem yaralarına, ayaklarda tüy dökülmelerine yol açmadığı, konforlu olduğu ve mastitis yapan zararlı (patojen) mikroorganizmaların üremesine zemin hazırlamadığı ortaya konulmuştur.
ABD’de uygulanan kum altlık sisteminde kum ve geri dönüştürülmüş kum kullanılır.
Her konuda olduğu gibi kum altlıkların kullanımında da bazı koşullar vardır. Partikül büyüklüğü 0,1-1 mm arasında ve uniform (birörnek) olmalıdır. Partikül büyüklüğü 2,5 mmden fazla olanlar kullanılmamalıdır. İçinde iri partiküller, çakıl ve yabancı madde bulunduran kumlar tercih edilmez. Bu duruma göre “ince sıva kumu” tavsiye edilebilir. Altlıkların inekleri yatmaya teşvik edecek kalitede olması gerekir. Kum altlık ineklerin vücut şekillerini alıp, konforlu bir şekilde yatmalarını sağlar.
İnekler konforsuz, iyi havalandırma koşulları olmayan yerlerde ve sert zeminlerde yatmayı sevmezler. Halbuki inekler günün en az 1000 dakikasını yatarak ve bu zamanın yarısını ise geviş getirerek geçirmelidirler. İneklere bu uygun yatma koşullarını sağlamamız gerekir.
Yem yeme, su içme, sağım gibi faaliyetler ve gebe olmayanlarda 20 günde bir periyodik olarak kızgınlık gösterme dışında inekler kesinlikle yatmalıdırlar.
Kum altlıkların derinliği (kalınlığı) de önemlidir. Kum daha önce hazırlanmış yerlere 15-25 cm derinliğinde konulmalıdır. Tercihen 25 cm olmalıdır.
Kum altlık zaman içinde eksilir. Eksilen kısım 12-14 gün arayla mutlaka tamamlanmalıdır.
Ayrıca her gün inekler sağımdayken düzeltilmelidir.
Kum altlık inorganiktir. Talaş, saman, kurutulmuş gübre gibi organik materyaller zararlı bakterilerin üremesine uygun ortam sağladıkları halde, kum böyle bir ortam sağlamaz.
ABD’de kum altlık kullanan çiftliklerin gübreyi kumdan ayırıp tekrar kullanmayı sağlayan separatörleri vardır. Böylece sık sık dışarıdan kum almak zorunda kalmazlar.
Diğer bir altlık materyali kurutulmuş gübredir. Gübreler 14 gün yanmaya bırakılır. Aktarılır ve 14 gün daha tekrar yanmaya bırakılarak içindeki mikroorganizmaların tamamen öldüğüne emin olunduktan sonra kullanılmaya başlanır. Yanmış-kurutulmuş gübre de her gün düzeltilir. Haftada bir eksilen kısımları tamamlanır. Yanma süresi içinde kesinlikle yağmurdan korunmalı, tente altında tutulmalıdır.
Mastitis, somatik hücre, konfor, eklem hastalıkları gibi konularda çok başarılı kabul edilen kumun bazı dezavantajları da vardır. Özellikle yeniden kullanım için bir separatör almak pahalı bir yatırımdır. Halbuki dışarıdan kum temin ederek veya kumu gübreden ayırarak eksilen miktarda kumun yerine konulması şarttır. Kum altlıklar her gün düzeltilmelidir. Tabii ki bir işçilik gerektirir.
Bir başka dezavantajı kumun aşındırıcı etkisidir. Eğer gübre sıyırıcısı kullanılıyorsa bu aşındırıcı etki sorun yaratacaktır.
Kumun gübre yönetiminde de zorluklar çıkaracağı bilinmektedir. ABD’deki çiftlik sahiplerinin bazıları bu zorluklara karşın yine de kum altlık kullanmakta, zorlukları bazı yatırımlarla aşmak suretiyle, özellikle tercih etmektedirler.
Kum altlık mastitis görülme sıklığını azaltsa bile mastitis ile mücadelede sağım öncesi hazırlık, bir ineğe 1 havlu, eldiven, son daldırma, süt sağım makinelerinin temizlik ve bakımı gibi konulara dikkat etmek şarttır.
Süt sığırcılığı yapan çiftliklerde altlık kullanımına pratiklik, masraflar, işçilik gibi konuların tek tek ele alınarak, avantajları ve dezavantajları incelenerek karar verilmelidir.