Yardımcı üreme teknolojileri (ART), çocuk sahibi olmak isteyen çiftler için umut verici bir seçenek sunuyor. Bazı durumlarda ise standart doğurganlık tedavilerinin başarı oranlarını artırmak için ek yöntemler, yani “add-on” tedavilerin uygulanması gündeme gelebiliyor.

İzmir Ekonomi Üniversitesi (İEU) Medical Point İzmir Hastanesi Tüp Bebek ve İnfertilite Merkezi'nde görev yapan Kadın Hastalıkları, Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı Doç. Dr. Funda Göde, ESHRE (European Society of Human Reproduction and Embryology) iyi uygulama önerileri kılavuzu doğrultusunda tüp bebek tedavisinde kanıta dayalı yardımcı yöntemlerin etkinliği konusundaki sorulara yanıt verdi.

SORU 1: TANISAL HİSTEROSKOPİ TÜP BEBEK BAŞARISINI ARTIRIR MI?

Tanısal histeroskopi, rahim içi anormallikleri ayrıntılı değerlendirmemizi sağlayan etkili bir yöntemdir. Endometriyal kavite ve servikal kanalın doğrudan incelenmesine olanak tanıyarak polip gibi yapısal sorunları tespit etmemizde önemli bir rol oynar. Özellikle tekrarlayan implantasyon başarısızlığı veya açıklanamayan kısırlık vakalarında tercih edilir.

Araştırmalar, bu yöntemin tekrarlayan implantasyon başarısızlığı yaşayan hastalarda canlı doğum oranlarını artırabileceğini gösterirken, genel IVF hastalarında böyle bir etkinin bulunmadığını ortaya koymuştur. Güncel rehberlerde de tanısal histeroskopinin IVF tedavisi gören hastalarda rutin olarak uygulanması önerilmez. Ancak tekrarlayan implantasyon başarısızlığı varsa ya da belirgin bir patolojiden şüpheleniliyorsa uygulanabileceği belirtilmektedir.

SORU 2: MİCROCHİP TEKNOLOJİSİ SPERM SEÇİMİNDE NASIL BİR ROL OYNUYOR?

Microchip teknolojisi, sperm seçiminde kadın üreme sistemini taklit eden mikrofluidic sistemler kullanarak sağlıklı, hareketli ve genetik materyal bütünlüğü korunmuş spermleri ayırt etmeyi amaçlar. Bu yöntem; özellikle sperm DNA fragmentasyonu yüksek erkekler, erkek faktörlü infertilite vakaları ve tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı yaşayan hastalar için potansiyel vadetmektedir.

Bilinmesi gereken mevcut araştırmaların bu yöntemin etkinliği konusunda tutarsız sonuçlar sunduğudur. Küçük bir randomize kontrollü çalışma, mikrofluidic teknolojinin canlı doğum oranlarında küçük bir artış sağladığını bildirirken, gözlemsel bir çalışma bu yöntemin belirgin bir fayda sağlamadığını göstermiştir. Bu nedenle yöntemin kesin faydasını değerlendirebilmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Avrupa Üreme ve Embriyoloji Derneği mikrofluidic yöntemlerin bazı durumlarda kullanılabileceğini belirtmekle birlikte, şu an için rutin uygulamalar için yeterli kanıt bulunmadığını vurguluyor. Canlı doğum oranları gibi klinik sonuçlar üzerindeki etkiler henüz netleşmemiştir ve uzun vadeli güvenlik verileri eksiktir. Microchip teknolojisi, doğru hasta grubunda potansiyel fayda sağlayabilse de mevcut bulgular daha geniş çaplı ve güçlü çalışmalara dayanmadıkça yaygın kullanım için önerilmemektedir.

SORU 3: EMBRYOGLUE (HYALURONİK ASİT EKLENMİŞ MEDİUM) ETKİLİ Mİ?

EmbryoGlue, taze embriyo transferlerinde embriyonun rahim duvarına tutunma sürecini desteklemek için kullanabildiğimiz bir transfer sıvısıdır. Bu sıvı, hyaluronik asit adı verilen doğal bir maddenin yoğunlaştırılmış formunu içerir. Hyaluronik asit, normalde rahimde bulunur ve embriyonun tutunmasını kolaylaştıran yapışkan bir ortam oluşturur. Embriyonun transferi sırasında, bu sıvı embriyonun rahimde stabil kalmasını sağlayarak tutunma şansını artırmayı hedefler.

EmbryoGlue’nun özellikle taze embriyo transferlerinde etkili olduğu desteklenmiştir. Yapılan çalışmalar, bu sıvının canlı doğum oranlarını artırabileceğini göstermektedir. Fakat donmuş embriyo transferlerinde EmbryoGlue’nun etkisinin sınırlı olduğu belirtilir. Bu durum, hyaluronik asidin donmuş embriyoların tutunması üzerindeki etkisinin taze embriyolarda olduğu kadar güçlü olmadığını göstermektedir. Rehberlere dayanarak, bu yöntemi belirli vakalarda tercih ediyoruz ve fayda sağladığını gözlemliyoruz.

SORU 4: ARTİFİSİYAL OOSİT AKTİVASYONU HAKKINDA NE SÖYLEYEBİLİRSİNİZ?

Yapay oosit aktivasyonu (AOA), döllenme problemlerinin yaşandığı durumlarda gündeme aldığımız özel bir yöntemdir. Normalde sperm, yumurtayı döllediğinde yumurta içerisinde doğal bir süreç başlar ve bu süreç döllenmeyi mümkün kılar. Ancak bazı vakalarda, bu doğal süreç sperm veya yumurtadaki sorunlar nedeniyle gerçekleşmeyebilir.

Yapay oosit aktivasyonu, bu eksik süreci yapay olarak tetiklemek için kullanılır. İşlem, mikroenjeksiyon (ICSI) sonrasında hızla uygulanır ve yumurtanın içerisine kalsiyum girişini sağlayan özel kimyasallar kullanılarak döllenme süreci başlatılır.

Özellikle önceki tüp bebek denemelerinde döllenme gerçekleşmeyen, düşük döllenme oranlarına sahip ya da globozoospermi gibi şiddetli sperm problemi olan hastalarda bu yöntem değerlendirilebilir.

Araştırmalar da yapay oosit aktivasyonunun bazı durumlarda döllenme oranlarını artırabileceğini ve belirli hasta gruplarında canlı doğum şansını yükseltebileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, yöntemin düşük oranlarına etkisi sınırlıdır ve her hastada aynı başarıyı sağlamayabilir. Yöntemin uzun vadeli etkileri hâlâ araştırıldığından yalnızca gerekli durumlarda ve titiz bir değerlendirme sonrası uygulanması önerilir.

SORU 5: ARTİFİSİYAL SPERM AKTİVASYONU GEBELİK ŞANSINI ARTIRABİLİR Mİ?

Yapay sperm aktivasyonu, tıpkı yapay oosit aktivasyonu gibi belirli durumlarda gebelik şansını artırabilecek bir yöntemdir. Fosfodiesteraz inhibitörleri (kandaki belirli kimyasal reaksiyon türlerine müdahale eden bir ilaç sınıfı) ile sperm aktivasyonunun, bilhassa sperm hareketliliğinin ciddi şekilde azaldığı veya tamamen kaybolduğu, aksanem yani sperm kuyruğunun temel mekanizmasını sağlayan yapıdaki kusurlardan kaynaklanmayan birincil veya ikincil total hareket bozukluğu vakalarında faydalı olduğu gösterilmiştir. Bu yöntemin uzun vadeli etkilerini ve bu yolla dünyaya gelen çocukların güvenliğini değerlendirmek için sürekli izleme ve takip yapılması büyük önem taşımaktadır.

Normalde, sperm doğal olarak yumurtaya doğru hareket eder ve döllenme sürecini başlatır. Spermin hareketliliğinin yetersiz olması döllenmeyi zorlaştırır. Yapay sperm aktivasyonu, bu hareketsiz ancak canlı spermleri kısa süreliğine hareketlendirmek için özel kimyasal çözeltiler kullanılarak uygulanır; spermin seçimini kolaylaştırabilir ve döllenme şansını artırabilir.

Bu yöntemin güvenliği de önemli bir konudur. Şu ana kadar yapılan çalışmalarda, yapay sperm aktivasyonu ile döllenen embriyolardan doğan bebeklerde herhangi bir ciddi doğum kusuru veya sağlık problemi gözlemlenmemiştir. Kılavuzda, yöntemin uzun vadeli etkilerinin izlenmesi gerektiği de vurgulanmıştır. Elbette doğru hasta seçimi yine kritik öneme sahiptir.

SORU 6: EK TEDAVİ YÖNTEMLERİNİN GENEL DEĞERLENDİRMESİ NEDİR?

Ek tedavi yöntemleri, tüp bebek tedavisinde standart prosedürlere ek olarak sunulan ve tedavi sonuçlarını iyileştirmeyi hedefleyen uygulamalardır. Daha önce de belirttiğim gibi, bu yöntemlerin etkinliği ve güvenliği genellikle hasta gruplarına göre değişkenlik gösterir ve her bir yöntemin bilimsel kanıtlara dayalı olarak değerlendirilmesi gerekir.

Bazı yöntemler, yalnızca seçilmiş hasta gruplarında fayda sağlayabilir. Örneğin, tekrarlayan implantasyon başarısızlığı olan hastalarda tanısal histeroskopi önerilebilse de uygulama rutin kullanım için önerilmemektedir. Benzer şekilde, hyaluronik asit eklenmiş transfer mediumlarının taze embriyo transferlerinde canlı doğum oranlarını artırabileceği belirtilirken donmuş embriyo transferlerinde bu yöntemin etkisiz olduğu gösterilmiştir. Yapay oosit ve sperm aktivasyonu gibi yöntemler ise yalnızca döllenme oranlarının çok düşük olduğu veya ciddi sperm hareketliliği sorunlarının bulunduğu durumlarda etkili olabilir. Dolayısıyla her zaman olduğu gibi çift özelinde yaklaşım geliştirilmesi esastır.