Koksidiyoz (Coccidiosis) tek hücreli bir bağırsak paraziti (protozoa) tarafından oluşturulan, kanlı ishalle seyreden bir hastalıktır.

Etken Eimeria zuernii veya Eimeria bovis'tir.

Dünya'da yaygın bir sorundur.

Büyümede geri kalan, tüyleri matlaşmış, koyu renkli sulu dışkısı olan, sıklıkla ıkınan, durgun, halsiz, zayıf buzağılar varsa bu hastalıktan şüphe edilir.  Ayrıca; diğer ishal tedavileri denenmiş, fakat iyi sonuç alınamamış ise, yine koksidiyoz akla gelmelidir.  İştah kaybı ve gelişme geriliği belirgindir.  Ikınma bazen aşırı derecede şiddetli olabilir.

 Hatta titreme, ayağını yere vurma, tepinme, boyun kaslarının gerilmesi, şaşılık gibi sinirsel belirtiler bile ortaya çıkabilir (Nervöz Koksidiyoz).  Bazen ölüm şekillenebilir.  Hastalık buzağıların gelişmesini gerilettiği için, ayrıca işçilik, altlık ve tedavi masrafları sebebiyle önemli derecede ekonomik kayba sebep olur.

Koksidiyoz ikincil hastalıklara da zemin hazırlar.  Örneğin; koksidiyozlu buzağılar diğer ishal etkenlerine ve zatürre'ye (pneumoni) karşı da çok hassas olurlar.  Kolayca öksürüğe yakalanabilirler.

Koksidiyoz fekal-oral (dışkı-ağız) yoluyla yayılır.  Ağızdan alınan bir adet yumurta bağırsaklarda açılır ve bağırsak duvarını işgal ederek çoğalır. İki hafta içinde milyonlarca yumurta dışkı yoluyla saçılmaya başlar.

Hastalık barınakta veya merada hızla yayılır.  Yayılma dışkı ile bulaşmış yemlikler, suluklar, altlıklar ve hayvanların tüyleri ile olur.  Birbirini yalayan buzağılar arasında koksidiyoz hızla yayılır.  Koyu renkli, bazen belirgin kanlı ve sümüksü dışkının erken fark edilmesi yani, gözlem yayılmanın önlenmesi bakımından çok büyük önem taşır. 

Koksidiyoz hijyen eksikliği olan işletmelerin başlıca hastalığıdır.  Buzağılara annelerinden veya çevrelerindeki büyük hayvanlardan da bulaşır.  Erginler hastalığı gizli veya kronik olarak, belirti göstermeden taşıyor olabilirler.

Hastalığa zemin hazırlayan faktörler stres, kalabalık, nemli ortamlar, nakliye, büyüklerle buzağıların bir arada olması, sütten kesme dönemi, yem değişiklikleri, dışarıdan sürüye hasta hayvan getirilmesi, pazara hayvan götürmek ve getirmek olarak sayılabilir. 

Koksidiyozun kesin teşhisi mikroskobik muayene ile olur.

Şüpheli durumlarda, ayırıcı tanı için bile olsa, Koksidiyoz yönünden mikroskobik muayene yaptırılması yerinde olur. 

Kolibasilloz başta olmak üzere, besleme, toksin ve  parazit kaynaklı ishaller bakımından koksidiyozu ayırt etmek gerekebilir.

Kışın, aşırı soğuk ve nemli havalarda, ani hava değişikliklerinde kış Koksidiyozu akılda tutulmalı, koyu renkli ve yumuşak dışkı görüldüğünde Koksidiyozdan şüphe edilmelidir.

Hastalığın aşısı yoktur.

Tedavisi vardır. 

Antikoksidiyal ve Koksidiostatlar kullanılarak tedavi yapılabileceği gibi, saçılım da önlenir. 

İleri vakalarda ağızdan ve gerekli görülürse damardan sıvı tedavisi yapılabilir.

Koruyucu hekimlik:

Koksidiyoz da birçok hastalık gibi sürü yönetimi eksikliğinde ortaya çıkan bir sorundur. 

Korunmada sürü yönetiminin temel ilkeleri olan kuru -temiz ortamlar ile iyi gözlem şarttır.

Hijyen korunmanın anahtarıdır. 

Stresi önlemek, buzağıların vücut dirençlerini sarsmamak gerekir.  Stres kalabalıkta, sütten kesme döneminde, nemli ortamlarda, sık sık yapılan değişikliklerde artar.   Buzağılar annelerinden ve diğer büyüklerden ayrı tutulmalı, hastalar derhal ayrı bir yere alınmalı, altlıklar değiştirilmeli, tedavi ayrı bir yerde yapılmalıdır.  Buzağıların bulundukları ortamda tedavileri başarı şansını azaltır.  Çünkü reenfeksiyon (tekrar tekrar hastalık etkenine maruz kalma) ihtimali yüksektir.

Yemlik ve sulukların yerleri yayılma konusunda önemlidir.  Dışkıların yemliğe veya suluğa yapılmış olması muhtemel ise derhal bu yönde önlem alınmalıdır. 

Dışkı ile bulaştığı gözlenen yem kısımları atılmalı, dışkı bulaşmış suluklar temizlenmelidir.

Koşulları düzeltmek, kuru ve temiz ortamlar sağlamak en önemli koruma yöntemidir.