Her çocuk özel ve biricik boş bir sayfadır. Bu sayfanın nasıl şekilleneceği, ne kadar verimli olacağı ve ne ile dolacağı iç ve dış sosyo-kültürel çevre koşullarına ve ebeveyn tutumlarına bağlıdır.

Hatalı ebeveyn tutumları, değersizlik duygusu ve özgüven eksikliği kıskançlık ve rekabet duygusu, sevgisizlik ve ilgisizlik durumlarında çocuklarda çalma ve yalan söyleme gibi toplum tarafından kabul görmeyen ve ahlaki olmayan davranışlar gelişebilmektedir.

Güvensizlik duygusu, sorulardan kurtulmak,  kendisiyle gurur duyulmasını isteme, ilgi çekme, heyecan duyma, cezadan kurtulma durumlarında yalan söyleme eğilimi artmakta ve bir süre sonra da alışkanlık halini alarak davranış kazanımı olarak karşımıza çıkabilmektedir.

Çocuklar okul öncesi dönemde yalan söylediklerinde veya izinsiz bir eşya aldıklarında bu durumun öğretmeninin ya da ailesinin şiddetle tepki gösterdikleri bir durum olarak algılarlar,  fakat ahlaki açıdan yanlış bir davranış olduğunu henüz tam olarak kavrayamazlar. 

“Örneğin 6 yaşında bir çocuğa; bir çocuğun büyük bir balona pembe bir filin bindirdiğini annesine söylemesi mi yoksa misafirliğe gittiği bir yerden izinsiz küçük bir nesne alması mı daha kötü bir davranış diye sorulduğunda, balona pembe filin bindiğini söylemesi daha kötü bir davranış olarak çocuk tarafından değerlendirilir. Bu yaşta çocuklar söylenen bir yalanı, yalandaki niyetten ziyade yalanın büyüklüğü ve gerçekten uzaklığına göre değerlendirirler.”

İzinsiz arkadaşının eşyasını alma ve yalan söyleme davranışları, çocuklarda ahlak kavramının gelişimi sağlanana kadar yalan söyleme ve çalma davranışı olarak değerlendirilmemelidir çünkü çocuk henüz muhakeme yapamamakta ve ahlaki olanın ne olduğunu tam olarak kestirememektedir. Bu yüzden öncelikle ahlak gelişiminin ne zaman başladığı ve ne zamana kadar devam ettiği ve hangi durumlarda bu kavramlar gelişmediği büyük bir öneme sahiptir. Ahlak kavramının gelişimi için empati yapabilme becerisi, vicdan gelişimi ve iyiyi kötüyü ayırt edebilecek bir biliş varlığı gereklidir. Henüz ilgili bilincin gelişmediği dönemlerdeki çocuklar için yalancılık ya da hırsızlık söylemi sadece çocuğu etiketleyecek ve hem öz güven hem de öz değer anlamında zedeleyecektir ve bu hususta hem öğretmenler hem de aileler çok dikkat etmelidir.

İyi ve kötüye karşı insanda gelişen duyarlılık neredeyse hayatın ilk bir yılı içerisinde başlar. Çocuk mutlu ya da mutsuz, iyi ya da kötü kavramlarına 1 yaşı itibari ile varabilmekte, diğer insanların duygu ve düşüncelerinin farklı olduğu tanıma ve anlamlandırmaya ise 3 yaşından itibaren başlamaktadır. Diğer insanlarla kendi düşüncelerinin farklı olduğunu anlamlandırması ile birlikte yalan söyleme becerisi de gelişir. Bu nedenle bu dönemleden önce görülen davranışların isimlendirilmesi doğru olmayacaktır.

Çocuğunuzda ahlaki gelişimi sağlıklı desteklemek için aşağıdaki uyarıları dikkate almanızı öneririm:

Çocukların yalan söyleme veya çalma davranışları anlatılırken bu davranışın sadece maddi bir boyutu varmış gibi rol modeli olmamak gerekmektedir. Ebeveynlerin kendilerinin rol model olmalarının yanı sıra çocuklarının uymadığı ahlaki değerlerde tepkisiz kalmaları da çocuklar için davranışı sürdürme konusunda destekleyici olacaktır. Örneğin: Film izlemek için gişeden çocuk biletsiz geçer. Annesi ise aman ne zararı var ki diye aldırış etmez. 

Çocuğun yalan söyleme veya çalma davranışlarını utanır diye görmezden gelmeyin veya bu konuyu konuşma konusunda çekinmeyin ve ertelemeyin. Çocuğun yaptığı davranışı bir çeşit beyaz yalan deyip göz ardı etmeyin.

 Çocukla bu konuyu konuşurken yargılayıcı ve suçlayıcı bir şekilde “sen” dilini kullanmaktan ziyade bu davranışı “ben” diliyle anlatmaya çalışın. Örneğin: Ne biçim çocuksun neden hırsızlık yapıyorsun gibi bir tutum sergilemeyin.  Bu yaptığın davranış beni üzüyor ve karşıdaki kişilere de zarar veriyor şeklinde bir tavır sergileyin.

Çocuğun yaptığı çalma ve yalan söyleme davranışından bir çıkar elde etmesine izin vermeyin. Örneğin: İzinsiz alınan eşyanın alınan kişiye özür dileyerek iade edilmesi hususunda kararlılığınızı gösterin.
    
Pınar Yeşiltay Sevim @okuyananne